Na de zomervakanties van 2021 zal de kap van molen Sterrenberg grondig gerenoveerd worden. Hier informeren we jullie over de voortgang van dit project. Het begon allemaal in 2018. Lees de berichten daarom van onderen naar boven.
Begin bij : “Hoe het allemaal begon“
1 oktober
Groot feest op Sterrenberg. Vandaag is de molen opnieuw in bedrijf genomen. Kijk maar eens onder “Nieuws”
De laatste maand is er nog hard gewerkt aan de molen. Zo Windroos moest nog afgesteld worden, het bovenwiel moest op de juiste plaats gezet worden en de vang (handrem) moest afgesteld worden. Dat klinkt logisch en eenvoudig, maar in zo’n kleine kap van de molen is dat best een ingewikkeld karwei. Als laatste moest ook de bliksembeveiliging weer up to date gemaakt worden. Gelukkig is de lelijke antenne bovenop de molen nu verdwenen.
En toen kwam de grote schoonmaak.Dit karweitje mochten de vrijwilligers zelf doen. Als je nu de kap in komt kun je het beste een zonnebril op zetten. Schoongemaakte verlichting en een gepoetste zolder. Alles glimt en blinkt. Het was dan ook wel een domper toen we na de inbedrijfstelling voor het eerst weer bovenkwamen en bleek dat de duiven de kap hadden gekraakt. Op zich niet zo erg, maar alles zit nu weer onder de vogel…….
31 augustus
Met tussenpozen wordt er gewerkt aan de wieken. Omdat de nieuwe roeden volgens nieuwe (veiligheid) regels gemaakt zijn, bleek het terug plaatsen van de heklatten en kleppen toch een behoorlijk karwei.
Geduld is een schone zaak.
31 juli
Heel langzaam vorderen de werkzaamheden. Tijdens de bouwvakvakantie heeft de bouw 4 weken stil gelegen
30 juni
Gisteren is de gerestaureerde kap met de nieuwe voeghouten en met een nieuw rietdek terug gezet op de romp. De laatste loodjes aan de kap wogen het zwaarst. Bij de heropbouw van de nieuwe kap bleek des te meer hoe zeer de oude verzakt was. Bij het in elkaar zetten van de nieuwe delen paste er niets meer. Vele delen moesten aangepast worden. Zelfs het rietdek kwam in het gedrang. Door snelle improvisatie van de molenbouwers en van de molenaars vond ieder onderdeel toch weer zijn plekje, met inachtneming van de historische waarden en gegevens. Het echte werk komt nu aan. Het drijvend gedeelte (het gaande werk) moet nu opnieuw afgesteld worden. Het bovenwiel moet weer precies in de bonkelaar grijpen. Ook de vang moet naadloos aansluiten aan het bovenwiel. Dat is een hele uitdaging. Nu de kap weer rechtop staat, klopt de oude afstelling niet meer. Nu komt het op de echte molenmaker aan. En laten we het kruiwerk niet vergeten. Deze gaat eerst 14 dagen in therapie om te kijken of alles vlekkeloos loopt. De kunst is dat de logge kap van straks meer dan 20 ton perfect centreert op de molenromp en de koningsspil die centraal in de molen staat. Klik op één van de foto’s om de filmpjes te bekijken.
31 mei
De kap is inmiddels met riet gedekt. Het wachten is op de nieuwe nokplanken. Binnen zijn twee vangblokken al weer op hun plaats gezet. De oude oorspronkelijke spanten zijn weer teruggeplaatst. De windroos aandrijving wordt weer opgebouwd.
In het achtkant is het oude boventafelement weggehaald. Let eens op de delen met uitgehakt, getakt gedeelte. Die vertellen een verhaal. Jammer genoeg kennen we het verhaal niet. Zeer wel mogelijk zijn dit stukken hout die eerder een andere bestemming hebben gehad. Zijn er molenaars die weten waar dit voor heeft kunnen gediend, dan houden we ons aanbevolen. Het nieuwe boventafelement is nu geplaatst. De hondsoren moeten nog worden aangepast. En dan moet de tandkrans er weer op. En, voor alle duidelijkheid, we hebben het aantal tanden nu goed kunnen tellen.
30 april
Het lijkt wel of we deze foto vaker zijn tegen gekomen. Deze keer wordt de kap weer opgebouwd. De kap is nu zo ver dat de rietdekker aan de slag kan. Toch wat vertraging. Het ziet er niet naar uit dat de molen op 14 mei- Nationale Molendag- zal draaien. Maar mooi wordt ie wel. Ondertussen gaat de renovatie van de windroos gewoon door. Het laatste tandwiel blijkt niet goed meer te zijn. Deze wordt opnieuw gegoten. Voor het vervangen van het boventafelement is de onderring/kruivloer al verwijderd.
31 maart
De molenmaker brengt de kap terug. Het is net een bouwdoos. Binnen 8 uur zit de basis van de nieuwe kap weer in elkaar.
18 maart
De nieuwe roeden worden aangevoerd
1 maart 2021
Het werk in de molenwerkplaats vordert gestaag. De kap begint al vorm te krijgen. Ook de roeden zijn al bijna klaar.
30 januari 2022
De molen staat er mistroostig bij, maar in de werkplaatsen wordt er hardop gewerkt aan een nieuwe kap. De voeghouten zijn gezaagd en de roosterhouten zitten er al in. De spantring wordt nu gemonteerd. Het begint er al op te lijken. Ook zijn de eerste stalen delen voor de roeden al uitgesneden.
13 december 2021
De kap is inmiddels volledig gedemonteerd. De molenaars hebben het riet er af gehaald. De windroos is er af gehaald en naar de werkplaats in Nijeveen afgevoerd. De molenaars zullen deze zelf reviseren en na een nieuw verflaagje, weer in elkaar zetten. De molenmaker heeft de houten delen van de kap uit elkaar gehaald en naar de werkplaats in Aalten gebracht. Hier zijn alle delen weer opgesteld en vakkundig bekeken of deze weer gemonteerd konden worden of dat ze vervangen worden. Niets wordt vervangen als het niet echt nodig is. Er zijn twee sprekende voorbeelden.
De penbalk werd door de molenaar verafschuwd. De balk zag er niet uit en is aan alle kanten verstevigd. Op de foto is dat het blok hout met de groende strop erom. Tot ieders verbazing is het ding krijtgaaf. Deze balk zal dan ook gewoon terug geplaatst worden.
De bovenas, waar toch wat vreterij in zit. Eigenlijk wilden we de as uit elkaar halen. Maar dan is er het risico dat je hem nooit weer in elkaar krijgt. De balk zoals deze nu is, is sterk genoeg en zal weer terug geplaatst worden. Let op de witte strepen. Je ziet dan hoe de as getordeerd is.
4 november 2021
De grote dag! Vandaag werd de kap van de molenromp getakeld. Een karwei dat in 10 minuten geklaard is, maar wel 14 dagen voorbereidingen vraagt. Als eerste zijn de roeden helemaal kaal gemaakt. De jalouziekleppen van de wieken zijn gecodeerd en worden opgeslagen. Om de kap er helemaal in één keer af te halen is erg onhandig. Daarom is dat in etappes gebeurd. Als eerste zijn de roeden uit de askop getakeld. Dat zijn er natuurlijk twee stuks. Daarna is de windroos gedemonteerd. Dit was in eerste instantie om de kap in evenwicht te brengen. Beter tijdens het takelen. Maar dit was ook omdat hij anders te groot zou zijn. De roos wordt door de molenaars zelf gerestaureerd, maar zou nooit door de deur van een werkplaats kunnen. Daarom wordt de constructie in drie stukken vervoerd.
Vervolgens gaat de antenne eraf. Dit is de bliksemafleider. Ook deze zou tijdens de takelwerkzaamheden in de weg zitten.
Als laatste is dan de kap zelf aan de beurt. Deze moest speciaal in de kettingen worden gehangen om te voorkomen dat hij uit elkaar zou vallen. Let op de vijfde ketting. Deze tilt apart de bovenas aan de voorzijde.
De hele happening verliep vlekkeloos.
Klik op de foto’s voor de filmpjes. Deze duren ongeveer 6 minuten. De onderdelen werden dus voorzichtig en nauwkeurig aan de grond gezet.
25 oktober 2021
De renovatie gaat beginnen. Molenbouwer Vaags is begonnen de wieken te strippen. In molenaarstaal “afhekken”.
Op de foto is te zien dat een groot gedeelte van de kleppen al verwijderd is. Op de andere foto zijn de betonnen platen te zien waar straks de kap komt te liggen. Tussen de platen en de molen ligt al het nooddak die later op de romp gehesen wordt. (wel goed kijken).
Op 4 november zullen de roeden gestreken worden, wordt de kap van de molen getakeld en zal het nooddak geplaatst worden.
29 september 2021
Het bouwteam is afgereisd naar Ruurlo. Daar zijn de boomstammen “plat”gezaagd. 
Nu is het binnenste van de balk te zien. De balken worden geschouwd en gekeurd. Op de foto is goed te zien dat de balken niet recht zijn. Ze worden daarom ook gezaagd uit kromme bomen. Rechts op de foto zijn de balken voor het nieuwe boventafelement te zien.
Daarna gaat de reis naar Aalten om daar Vaags Molenwerken te bezichtigen en voor het volgende werkoverleg. Binnenkort wordt begonnen met het afhekken van de wieken en het strijken van de roeden. Daarna kan de kap van de molenromp getakeld worden.
September 2021
Achter de schermen is er hard gewerkt aan de voorbereidingen van de renovatie. Eind september zal het hout geschouwd en uitgezocht worden waaruit de nieuwe voeghouten zullen worden gemaakt.
In oktober worden de wieken van de molen gehaald. Daarna gaat de kap dan echt van de molen en wordt op de grond gezet. Daar wordt deze gedemonteerd en worden de onderdelen meegenomen naar de werkplaats. Hier zullen de te vervangen onderdelen exact worden gekopieerd.
Onze eigen molenaars zullen de windroos reviseren en van nieuwe verflagen voorzien.
Maart 2021
Digitale vergadering tussen de molenbouwadviseur, de gemeente, de molenmaker en twee molenaars. De reparatie zal in stappen worden uitgevoerd. De opdracht tot reparatie/vervanging van de voeghouten wordt verleend. Binnenkort zullen de boomstammen geselecteerd worden waaruit de voeghouten gezaagd gaan worden. Daarnaast wordt er toestemming verleend om een nader oudheidsonderzoek te doen. In “de Molen” is al eens een artikel geschreven waarin is aangetoond dat de molen wel eens ouder zou kunnen zijn, dan tot nu toe verondersteld. Dit kan op twee manieren worden onderzocht. Door een materiaal onderzoek. Door koolstofproeven kan men de oudheid van een stuk hout onderzoeken. Als tweede door een archief onderzoek. Verondersteld wordt dat de molen is opgebouwd uit onderdelen van een Noord-Hollandse molen. Dan zal uit de archieven moeten blijken dat de molen daar ooit verkocht is naar Duitsland.
November 2020
De gemeenteraad keurt de begroting 2021 goed, waarin de reparatie van molen Sterrenberg is opgenomen.
September 2020
Kort overleg bij de molen tussen de Gemeente, de molenbouwadviseur, de molenmaker en twee molenaars. Het blijkt dat we het allemaal wel met elkaar eens zijn, dat de verzakking gerepareerd moet worden. Graag op redelijk korte termijn, voordat de veiligheid in het geding komt. Achter de schermen gaat nu iedereen aan de slag. Zo moeten details van de reparatie verder worden uitgewerkt, de financiering moet geregeld worden en molenbouwer Vaags uit Aalten moet een begroting opstellen en kijken wanneer de werkzaamheden ingepland kunnen worden. Er wordt erop gekoerst dat er na de bouwvakvakantie 2021 zal worden gestart met de fysieke werkzaamheden.
Toestand van de te vaak gerepareerde penbalk.
Juli 2020
Eerste bespreking met de Gemeente betreffende de uitkomsten van het rapport.
Mei 2020
Rapport van de molenbouwadviseur.
Hier worden de bevindingen van de molenaars bevestigd. Het rapport wordt ook naast het rapport van de Monumentenwacht gelegd, die iedere 5 jaar de molen controleert. Daarbij komt tevens aan het licht dat reparaties in het verleden aan een bepaalde constructie, niet authentiek zijn doorgevoerd.
Op de scan is duidelijk te zien hoe erg de kap van de molen is scheefgezakt.
Let ook op de spantring links boven. De cirkel is niet rond meer. Dit is weg gezakt.
April 2020
Wieringa Molenbouwadvies doet onderzoek naar de toestand van de kap.
Men vliegt met een drone rond de molen en maakt er een soort 3-D scan van.
Maart 2020
Overleg tussen de gemeente, de molenaars en de molenbouwadviseur. Dit adviesbureau wordt uitgenodig om onafhankelijk onderzoek te doen naar de toestand van de molen. Dit adviesbureau heeft ons vaker geholpen.
Novenber 2019
Sinterklaas wordt op de hoogte gebracht van de problemen op de molen.
Juli 2019
Vier mio’s , Martin Martens, Leon van der Kolk, Danny van den Berg en Frits Geut hebben de kap van de molen helemaal doorgemeten. Eerst is de basis met een waterpas slangetje bekeken (later met een laser) of alles wel recht en vlak is. Het uitgangspunt is goed. De bovenkant van de molenromp is recht en vlak. Zo zijn we steeds verder gaan meten. We gaan nu niet in alle detail treden, maar er is behoorlijk wat mis, naar onze mening. Eén punt willen we er speciaal uit lichten.
De basis van de kap van de molen wordt gevormd door de twee voeghouten. Deze voeghouten steken zelfs tot buiten de molen. De molen staat altijd in weer en wind. De voeghouten willen aan de kopse kanten ( het rood geverfde ) gaan inregenen. D.w.z. dat ze water als het ware willen opzuigen. Je weet wat er met nat hout gebeurd. Dat wil gaan rotten. De kopse kanten van de voeghouten zijn dus het eerste aan de beurt als het gaat om inrotten. In het verleden gebeurde het dan dat de uiteinden van de balken er werden afgezaagd en dat er nieuwe stukken werden aangelast. Op de perspectief tekening bij “Oktober 2018” bij 2, kun je de lasverbinding zien. Ter ondersteuning werden er dan ijzeren constructies overheen gezet om het geheel te verstevigen.
Wat is er met molen Sterrenberg aan de hand.
De lassen houden het niet meer. De uiteinden van de voeghouten hangen nu helemaal voorover. Maar op die uiteinden daar ligt de windpeluw. En die verzakt nu mee. Op de windpeluw ligt het hals lager met daarop de bovenas met daar aan de wieken. Plat gezegd : het hele zaakje komt voorover.
Nou staat bovenop de windpeluw de voorkant van de kap gebouwd. Dit komt ook voorover en trekt daarmee als het ware het rieten dak uit elkaar. Het dak is niet meer waterdicht en dit alles gaat van kwaad tot erger. Zie ook hoe de aangelast voeghout, de roosterhouten ( vierkante blokjes) mee naar beneden trekt.
Aangezien wij als molenaars en mio’s vrijwilligers zijn, zullen wij niet alle kennis van de kap van de molen hebben en zeker niet de kunde om dit even op te lossen. We zullen dus advies inroepen.
Hoe het allemaal begon. Oktober 2018
Het verhaal begint allemaal als een jonge mio ( dat is een molenaar in opleiding) van mening is dat het penlager niet goed in de steen ligt. De pen kun je voor het grootste gedeelte zo zien. Het lager is alleen een schaal die de pen aan de onderkant draagt. Voordat de molenaar ’s morgens begint, worden de lagers eerst ingesmeerd met reuzel (vet). Als na het draaien de pen niet overal gelijkmatig met vet is bedekt, is dat voor de molenaar een aanwijzing dat er iets niet goed zit.
Dit vraagt om verdere uitleg.
Aan de bovenas zitten de wieken gemonteerd. Deze bovenas ligt helemaal boven in de kap van de molen. De bovenas rust in twee lagers. Aan de voorkant, direct achter de wieken ligt het halslager. Helemaal achterin ligt het penlager. Je moet hierbij bedenken dat de lagers ongelijk belast worden. Vooraan hangen immers de wieken. Achterin is geen belasting. De verdeling is dat 80 tot 90% van de belasting moet worden opgevangen door het hals lager (voorin)
Omdat het gewicht voorin zo groot is, moet de bovenas voorin goed ondersteund worden. Het hals lager ligt daarom op de zware windpeluw. Dit is een houten balk van wel 70 x 70 cm.
Als we nu de constructie van de kap zelf eens bekijken, dan begint alles met twee zware balken. De voeghouten. Deze kun je zelfs aan de buitenkant van de molen zien. Net onder de kap komen aan de voor- en achter kant de twee zware balken naar buiten. De uiteinden zijn rood geverfd. Zo kun je ze herkennen. Deze twee balken vormen de basis van de hele kap. Onder de balken zijn ijzeren sloffen gemaakt. Zo kunnen ze over de romp van de molen glijden. En zo kunnen we de hele kap draaien. Dit moet omdat we de wieken altijd naar de wind moeten draaien.
Om deze twee balken bij elkaar te houden worden ze door dwarsbalken bij elkaar gehouden. Net als bijvoorbeeld een ladder. De sporten zijn in dit geval de dwarsverbindingen. We beperken ons nu even tot de twee belangrijkste dwarsbalken. De voorste is de windpeluw en hierop ligt het halslager. De achterste is de penbalk en hierin ligt het pen lager. Ter verduidelijking hier een tekening.
1. WINDPELUW
2. AANGELAST VOEGHOUT
3. VOEGHOUT
4. PENBALK
5. ROOSTERHOUT
6. SPANTRING
We gaan terug naar het begin van het verhaal.
Het penlager is niet goed gesmeerd. Dat is een teken dat de pen ten opzichte van het lager gekanteld is. Dat kan maar door één ding. De as is aan de voorkant naar beneden gezakt. Dat kan er op duiden dat dus de windpeluw gezakt is. Dat moesten we dus maar eens onderzoeken.
N.B. We proberen zo veel mogelijk in Jip en Janneke taal te schrijven zodat iedereen het kan volgen.
Een tweede aanwijzing was dat de linker voorkant van de kap wel erg ver naar beneden gaat hangen.
Iedere keer als de molen opgestart wordt , moet deze gesmeerd worden. De molenaar moet dan door de enge doorgangen boven in de kap om het halslager te bereiken en te smeren. Hij kruipt daarbij over de roosterluiken. Ook deze kun je aan de buitenkant van de molen goed zien. Als je naar boven, naar de kap kijkt, zie je aan de onderkant blauwe luiken, gedragen door witte balken. Die luiken zijn de roosterluiken. De witte balken zijn de roosterhouten.
Het blijkt nu dat een paar roosterhouten gebroken zijn.